Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή ή αλλιώς Σαρακοστή (Μεγάλες 40 Ημέρες), είναι η πιο σημαντική περίοδος νηστείας των Ορθοδόξων Χριστιανών, η οποία προετοιμάζει τους πιστούς για τη μεγαλύτερη εορτή του εκκλησιαστικού ημερολογίου, το Πάσχα.
Το αρχικό νόημά της ήταν η προετοιμασία των κατηχουμένων για το βάπτισμα, τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου.
Από τον έκτο αιώνα, με την επικράτηση του νηπιοβαπτισμού και την ατονία του θεσμού των κατηχουμένων, η Τεσσαρακοστή απέκτησε νόημα περιόδου μετάνοιας και προετοιμασίας των πιστών για το Άγιο Πάσχα.
Η νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι από τις αρχαιότερες και με Οικουμενική εμβέλεια. Ανάγεται στους αποστολικούς χρόνους και θεσμοθετήθηκε κατά μίμηση των τεσσαρακονθήμερων νηστειών του Χριστού στην έρημο, του Μωυσή και του Ηλία.
Αρχικά διαρκούσε έξι εβδομάδες, ενώ αργότερα προστέθηκε και μία έβδομη, καταλήγοντας να διαρκεί 48 ημέρες.
Η διάρκεια και ο τρόπος μέτρησης της Τεσσαρακοστής παρουσίασε ποικιλία στις διάφορες τοπικές Εκκλησίες. Στην Ανατολική Εκκλησία επικράτησε τελικά η εξάβδομη Τεσσαρακοστή (6 εβδομάδες), χωρίς να συμπεριλαμβάνεται η Μεγάλη Εβδομάδα.
Στην εποχή μας η Μεγάλη Σαρακοστή ξεκινά την Καθαρά Δευτέρα και τελειώνει το Μεγάλο Σάββατο.
Την ονομάζουμε «Μεγάλη» για να την ξεχωρίζουμε από τη νηστεία που προηγείται των Χριστουγέννων, η οποία χαρακτηρίζεται «Μικρή», επειδή είναι ελαφρότερη.
Η Μεγάλη Σαρακοστή είναι η κατ’ εξοχήν περίοδος νηστείας, εγκράτειας, μετάνοιας, κατάνυξης, εντατικής προσευχής και πνευματικού αγώνα. Είναι η μεγαλύτερη σε διάρκεια, αλλά και η αυστηρότερη περίοδος νηστείας του εκκλησιαστικού μας έτους, με αποχή από κρέας, ψάρι, γαλακτοκομικά, αυγά, λάδι και κρασί. Κατ’ αυτήν επιτρέπεται η κατάλυση οίνου και ελαίου μόνο κατά τα Σάββατα και τις Κυριακές, εκτός από το Μεγάλο Σάββατο, που είναι το μοναδικό Σάββατο του έτους στο οποίο απαγορεύονται λάδι και κρασί. Στις 25 Μαρτίου και την Κυριακή των Βαΐων τρώμε ψάρι.
Κατά τη διάρκεια αυτής, οι ακολουθίες στον ναό περιλαμβάνουν: Κατανυκτικό Εσπερινό κάθε Κυριακή με ιδιαίτερο τον Εσπερινό της Συγγνώμης, Προηγιασμένη Λειτουργία Τετάρτη και Παρασκευή, Μέγα Απόδειπνο Δευτέρα έως Πέμπτη, Ακάθιστο Ύμνο τις πέντε πρώτες Παρασκευές, Μέγα Κανόνα την Τετάρτη της τέταρτης και πέμπτης εβδομάδος.
Για να μπορέσει κανείς να βιώσει πραγματικά τα μεγάλα σωτηριολογικά γεγονότα της Μεγάλης Εβδομάδος και του Πάσχα, τα Πάθη και τον σταυρικό θάνατο του Κυρίου, την ταφή και την εις Άδου κατάβαση, κυρίως όμως την τριήμερη λαμπροφόρο Ανάστασή Του, πρέπει να κάνει την ανάλογη πνευματική προετοιμασία.
Η Μεγάλη Σαρακοστή ως εκ τούτου είναι μια μακρά και κοπιαστική πορεία των Χριστιανών προς το Πάσχα. Ο Ορθόδοξος Χριστιανός διερχόμενος δια της στενής και τεθλιμμένης οδού της Μεγάλης Σαρακοστής, εισέρχεται στην παγκόσμια χαρά της Αναστάσεως του Κυρίου.
Σε αυτήν οι πιστοί μπορούν να λάβουν Θεία Κοινωνία, η οποία όμως έχει προαγιασθεί την προηγουμένη Κυριακή. Γι’ αυτό τον λόγο ονομάζεται η Ακολουθία αυτή Προηγιασμένη.
Κάποιες ημέρες της Μεγάλης Σαρακοστής έχουν ξεχωριστή σημασία και δική τους σημειολογία.
Το Σάββατο της πρώτης εβδομάδας της νηστείας είναι αφιερωμένο στο δια των κολλύβων παράδοξο θαύμα του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος.
Θαύμα που βοήθησε τους Χριστιανούς της Κωνσταντινούπολης, να τηρήσουν τη νηστεία, που προσπάθησε με δόλια μέσα να μολύνει ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου, Ιουλιανός ο Παραβάτης.
Η A’ Κυριακή των νηστειών, είναι η Κυριακή της Ορθοδοξίας. Γιορτάζουμε την αναστύλωση των ιερών εικόνων, χάρη στην καθοριστική συμβολή της αυτοκράτειρας-και μετέπειτα αγίας- Θεοδώρας το 843μ.Χ. στο Βυζάντιο.
Η B’ Κυριακή των νηστειών είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης (14ος αιώνας). Ο Άγιος Γρηγόριος υπήρξε κορυφαίος διδάσκαλος των ορθοδόξων δογμάτων και πολέμιος των αιρέσεων. Το τίμιο σώμα του, μετά την εκταφή, υπήρξε άφθαρτο, ευωδίαζε και θαυματουργούσε.
Η Γ’ Κυριακή των νηστειών, είναι η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως. Ο Τίμιος και Ζωοποιός Σταυρός, το σύμβολο της πίστης μας, είναι το καύχημα της Εκκλησίας μας, όπλο αήττητο κατά των δυνάμεων του κακού.
Οι πιστοί κατά την προσκύνησή του, αντλούν χάρη και δύναμη για να συνεχίσουν με σθένος τον πνευματικό τους αγώνα.
Η Δ’ Κυριακή των νηστειών, είναι ημέρα που τιμάται η μνήμη του Αγίου Ιωάννη του Σιναΐτη, συγγραφέα της Κλίμακας.
Η Κλίμακα είναι ένα από τα αριστουργήματα της Εκκλησιαστικής Γραμματείας. Περιλαμβάνει συμβουλές του Αγίου Ιωάννη οι οποίες ανεβάζουν τους Μοναχούς, αλλά και όλους τους Χριστιανούς ολοένα και πιο ψηλά στην κλίμακα των αρετών της πνευματικής ανάβασης, μέσα από την προσωπική τους άσκηση.
Η ημέρα Τετάρτη της 5ης εβδομάδας της Μεγάλης Σαρακοστής είναι η Τετάρτη του Μεγάλου Κανόνος. Συγγραφέας και συνθέτης του Μεγάλου Κανόνα είναι ο Άγιος Πατέρας μας Ανδρέας, ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης. Μέσα στα 250 τροπάρια που τον απαρτίζουν, έχει συγκεντρώσει τις ιστορίες από τον Αδάμ έως και την Ανάληψη του Κυρίου. Πρόκειται για έναν θρήνο μετάνοιας που μας μεταφέρει στο βάθος και στο πεδίο δράσης της αμαρτίας, κλονίζοντας την ψυχή μας με την απόγνωση, τη μετάνοια και την ελπίδα. Σκοπός του Μεγάλου Κανόνα είναι να ξεσκεπάσει την αμαρτία και να μας οδηγήσει στη μετάνοια. Μας καλεί να ακολουθούμε τα καλά και να αποφεύγουμε τα άσχημα που έπραξαν οι πρόγονοί μας.
Την Παρασκευή της ίδιας εβδομάδας είναι ο Ακάθιστος Ύμνος, προς τιμήν της Υπεραγίας Θεοτόκου. Ένα ποίημα άφταστης τελειότητας, που προκαλεί ρίγη συγκίνησης και πνευματικής ανάτασης στους πιστούς. Ψάλλεται από την όρθια στάση, υπό τις συνθήκες που θεωρείται ότι εψάλη για πρώτη φορά, όταν η Υπέρμαχος Στρατηγός διέσωσε τη Βασιλεύουσα από την πολιορκία των Αβάρων.
Η Ε’ Κυριακή των νηστειών, είναι αφιερωμένη στη μνήμη της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας.
Η Οσία μετά από 17 χρόνια ασωτίας, θέλησε να εισέλθει στον ναό της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα, ωστόσο ένιωσε μια δύναμη να την εμποδίζει. Αφού συναισθάνθηκε τη συνέπεια των αμαρτιών της, μετανόησε και άλλαξε τρόπο ζωής.
Για 47 χρόνια έζησε στην έρημο με άσκηση και νηστεία. Την ημέρα αυτή καλούμαστε να έχουμε ως οδηγό της δικής μας μετάνοιας, το παράδειγμα της Οσίας.
Το Σάββατο πριν την Μεγάλη Εβδομάδα είναι το Σάββατο του Λαζάρου, μια μέρα χαράς ανάμεσα στη Μεγάλη Σαρακοστή και στον θρήνο της Μεγάλης Εβδομάδας. Εορτάζεται το θαύμα της ανάστασης του Λαζάρου από τον Σωτήρα Χριστό.
Τελευταία Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής, είναι η Κυριακή των Βαΐων όπου γιορτάζουμε την πανηγυρική είσοδο του Κυρίου Ιησού Χριστού στα Ιεροσόλυμα από τη Βηθανία.
Τότε ο λαός υποδέχθηκε τον Χριστό με τιμές, ως Βασιλιά, κρατώντας βάγια από φοίνικες.
Είναι η μέρα που ξεκινά το μαρτύριο του Κυρίου στην επίγεια ζωή Του. Σε λίγες μέρες ακολουθούν τα Θεία Πάθη και ο εκούσιος σταυρικός θάνατος που οδηγεί στην Ανάστασή Του και στην κατάργηση του θανάτου.
«Αναστήθηκε ο Χριστός και ο Άδης αλυσοδέθηκε!
Αναστήθηκε ο Χριστός και η ζωή κυβερνά!
Γιατί ο Χριστός, με την ανάστασή Του από τους νεκρούς, έγινε το πρότυπο για το τι θα απογίνουν οι κεκοιμημένοι».
Αμήν.
Ας ευχηθούμε σε όλους καλή Σαρακοστή και καλό πνευματικό αγώνα.
Με το καλό να υποδεχτούμε το Άγιο Πάσχα.
